Fəsillərin dəyişməsinin orqanizmə təsiri
Mövsümi temperaturun dəyişməsi havadakı allergen konsentrasiyalarına və tənəffüs orqanlarının sağlamlığına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Keçid dövrlərində temperatur yüksəldikcə bitkilər sürətlənmiş reproduktiv dövrlərə daxil olur və bu, xüsusilə ağcaqayın, ragweed və ot növlərindən polen istehsalının artmasına səbəb olur. Eyni zamanda, daha isti şərait toz gənələri (Dermatophagoides növləri) üçün ideal yaşayış mühiti yaradır, onların populyasiyaları 50%-dən yuxarı rütubət və 20-25°C temperaturda inkişaf edir. Bu bioloji hissəciklər tənəffüs olunduqda, meylli şəxslərdə immunoqlobulin E (IgE) vasitəçiliyi ilə yaranan, burun tıkanıklığı, rinoreya və asqırma ilə səciyyələnən allergik rinit və ya daha ciddi bronxial hiperreaktivlik kimi təzahür edən hiperhəssaslıq reaksiyalarına səbəb olur.
Bundan əlavə, temperaturun sürətli dəyişməsi nəticəsində yaranan kəskin termorequlyasiya problemləri tənəffüs epitelində fizioloji gərginliyə səbəb olur. Normalda 34-36°C temperaturda saxlanılan burun mukozası soyuq təsir zamanı vazokonstriksiya və isti dövrlərdə vazodilatasiya ilə üzləşərək, mukosiliar təmizlənmə mexanizmlərini pozur. Bu termal stress, klimatoloji tədqiqatlara əsasən, sekretor immunoqlobulin A (sIgA) istehsalını 40%-ə qədər azaldır, tənəffüs yollarının birinci dərəcəli immunoloji müdafiəsini əhəmiyyətli dərəcədə zəiflədir. Nəticədə yaranan epitelial zəiflik virus patogenezi üçün optimal şərait yaradır – rinoviruslar soyuq burun keçidlərində (bədənin əsas temperaturuna qarşı 33-35°C) gücləndirilmiş təkrarlanma sürətini nümayiş etdirir, qrip virusları isə aşağı rütubətli soyuq havada daha çox ekoloji sabitliyi saxlayır. Bu birləşmiş amillər keçid mövsümlərində yuxarı tənəffüs yolu infeksiyaları riskini təxminən 30% artırır, xüsusən də selikli qişa toxunulmazlığı daha az olan uşaq və yaşlı populyasiyalara təsir göstərir.
Mövsümi temperatur dalğalanmaları qan damarlarının daralması və genişlənmə nümunələrini dəyişdirərək, qeyri-sabit qan təzyiqi səviyyələrinə gətirib çıxararaq, ürək-damar funksiyasına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərə bilər. Keçid hava dövrlərində ətraf mühitin temperaturunda kəskin dəyişikliklər bədən istilik tarazlığını saxlamağa çalışarkən damar tonunda təkrar düzəlişlərə səbəb olur. Bu fizioloji stress, hipertoniya (xroniki olaraq yüksəlmiş qan təzyiqi) və koronar arteriya xəstəliyi (ürək əzələsinə qan axınının pozulması) kimi əvvəlcədən mövcud şərtləri olan şəxslərə qeyri-mütənasib şəkildə təsir göstərir.
Qan təzyiqindəki qeyri-sabitlik ürək-damar sisteminə əlavə gərginlik gətirir, ürəyi qanı effektiv şəkildə dövriyyə etmək üçün daha çox işləməyə məcbur edir. Həssas əhali üçün bu artan tələbat pozulmuş ürək funksiyasını üstələyə bilər və kəskin ürək-damar ağırlaşmaları riskini əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Bunlara angina pektorisi (sinə ağrısına səbəb olan oksigen təchizatının azalması) və miokard infarktı (ürək toxumasının zədələnməsinə səbəb olan koronar qan axınının tam tıxanması) daxil ola bilər. Tibbi araşdırmalar göstərir ki, temperatura əsaslanan bu cür hemodinamik qeyri-sabitlik mövsümi keçidlər zamanı ürək-damar sisteminin fövqəladə hallarının, xüsusən də yaşlı xəstələrdə və pis idarə olunan xroniki vəziyyəti olan xəstələrdə 20-30% artıma səbəb olur.
Temperatur və rütubətdə mövsümi dəyişikliklər bədənin immun funksiyasına müvəqqəti təsir göstərə bilər. İmmunitet sistemi dəyişən ətraf mühit şəraitinə uyğunlaşmaq üçün vaxt tələb etdiyindən, bu uyğunlaşma dövrü zəiflik pəncərəsi yaradır. Bu mərhələdə virus və ya bakteriya kimi patogenlərə məruz qalsanız, bədənin müdafiəsi zəiflədə bilər, soyuqdəymə, qrip və ya tənəffüs xəstəlikləri kimi infeksiyaların ehtimalını artıra bilər. Yaşlı böyüklər, gənc uşaqlar və xroniki sağlamlıq vəziyyəti olanlar, daha az davamlı immun reaksiyaları səbəbindən mövsümi keçidlər zamanı xüsusilə həssasdırlar.
Mövsümi dəyişikliklər zamanı ümumi xəstəliklərin qarşısının alınması və müalicəsi
Tənəffüs xəstəlikləri
1. Qoruyucu tədbirləri gücləndirin
Yüksək polen konsentrasiyası dövründə çölə çıxmağı azaltmağa çalışın. Çölə çıxmaq lazımdırsa, allergenlərlə təmasdan qaçmaq üçün maska və eynək kimi qoruyucu vasitələrdən istifadə edin.
2.Evinizdə havanı təmiz saxlayın
Havalandırma üçün pəncərələri mütəmadi olaraq açın, havadakı allergenləri süzmək üçün hava təmizləyicisindən istifadə edin və daxili havanı təmiz saxlayın.
3. İmmuniteti gücləndirin
Düzgün qidalanmaq, orta idmanla məşğul olmaq və kifayət qədər yuxu almaqla bədəninizin toxunulmazlığını yaxşılaşdırın və tənəffüs yoluxucu xəstəliklər riskini azaldın.
Ürək-damar xəstəliyi
1. Qan təzyiqinə nəzarət edin
Mövsüm dəyişikliyi zamanı qan təzyiqindəki dəyişikliklərdən xəbərdar olmaq üçün mütəmadi olaraq qan təzyiqinə nəzarət edin. Qan təzyiqi çox dəyişirsə, vaxtında həkimə müraciət edin və həkimin rəhbərliyi altında antihipertenziv dərmanların dozasını tənzimləyin.
2. İsti saxlayın
Soyuqdan qan damarlarının daralmaması və ürəyə yükü artırmamaq üçün hava dəyişikliyinə uyğun paltarları vaxtında əlavə edin.
3. Düzgün yeyin
Duz qəbuluna nəzarət etmək və kalium, kalsium, maqnezium və banan, ispanaq, süd və s. kimi digər minerallarla zəngin qidaları daha çox yemək qan təzyiqini sabit saxlamağa kömək edə bilər.
Allergik xəstəliklər
1. Allergenlərlə təmasdan çəkinin
Allergenlərinizi anlayın və təmasdan qaçın. Məsələn, tozcuqlara qarşı allergiyanız varsa, polen mövsümündə açıq havada keçirdiyiniz vaxtı azaldın.
2. Narkotiklərin qarşısının alınması və müalicəsi
Həkimin rəhbərliyi altında, allergik simptomları aradan qaldırmaq üçün anti-allergik dərmanlardan istifadə edin. Şiddətli allergik reaksiyalar üçün vaxtında həkimə müraciət edin.
Göndərmə vaxtı: 18 aprel 2025-ci il